Het zomert in de dorpen. Ik heb vrijaf en trek er op uit. Halfweg het project Dorp Dynamiek (www.dorpdynamiek.be) over kernversterking en participatie, kijk ik met een andere bril naar dorpen. Mijn focus ligt op dorpspleinen en nieuwe vormen van ontmoetingsplekken buiten.
Maandag 15 juli: naar Maldegem. Meteen raak: wekelijkse marktdag. Ondanks de vakantieperiode heerst er een gezellige drukte op het plein naast het gemeentehuis. Vele mensen bevoorraden er zich. Overal gesprek. De horeca rond het plein profiteert volop mee. Het plein is een ontmoetingsplek. Mensen krijgen de kans om ideeën met elkaar uit te wisselen. Er is een kiem om aan participatie te doen. Aan de rand van de markt, op het venster van vzw Regionaal Landschap Meetjesland, valt me de affiche op over het Onthaalplan Landschapspark Drongengoed. Dit is een concreet project in de regio dat de burgers uitnodigt om elkaar meer te ontmoeten, in de natuur, en dat van bij de aanvang rekent op de inbreng van de burger. Zou één van de gesprekken die ochtend op de markt over deze participatie zijn gegaan?
Dinsdag 16 juli: naar Elene Ontmoetingsplekken buiten en in de natuur zijn in opmars. Zo bezochten we met Dorp Dynamiek eerder dit jaar de Voedseltuin Rijkbos in Elene. Het is een ontmoetingsplek, waar mensen die het (even) wat moeilijker hebben in hun leven samen tuinieren met bewoners uit de omgeving. Ik wou vandaag het dorpsplein zien. Het is een verhard plein met 2 zitbanken voor de kerk. Er is niemand te zien, op een 92-jarige man na die elke middag op een zitbank komt verpozen. Geïnspireerd door de methodiek van ‘het klein ontmoeten’ van Dr. Ruth Soenen (binnen Dorp Dynamiek aangereikt en gebruikt door Vormingplus Vlaamse Ardennen-Dender) hield ik een praatje met hem. Zo is de kerk nog occasioneel in gebruik voor kerkdiensten. Op zijn aanwijzingen trek ik het omliggende landschap in en sluit af met een wandeling door het kasteelpark van Leeuwergem. Het landschap is opvallend dichtbij.
Aansluitend bezoek ik Oombergen. Hier ontbreekt een dorpsplein. Blijkbaar was er hier ook nood aan een publieke, groene ruimte als ontmoetingsplek. De zelfvoorzienende dorpen van vroeger zijn woondorpen geworden, waar mensen graag willen wonen. De bewoners sloegen de handen in elkaar en toverden recent de oude pastorietuin naast de kerk om tot een natuurspeelpark. Dit werd die dag goed benut. Het dorp heet volgens een spandoek nu dan ook (Dr)oombergen. Saskia de Coster, tuin- en landschapsarchitecte aan de faculteit bouwkunde Delft merkt immers op dat nadat de rol van de kerk is weggevallen, de behoefte om elkaar te ontmoeten gebleven is, en dat dit zich vertaalt in nieuwe vormen van ontmoetingsplekken buiten (Ruimte, Antwerpen, VRP, Jaargang 11 nr 42, p. 20-27).
Woensdag 17 juli: De Standaard bloklettert ‘Alle mensen buiten!’ (auteur Laura B. Alvarez, docente Architecturale Technologie aan de Universiteit van Nottingham Trent) met 7 tips voor een warmere buurt. Het is een duidelijk pleidooi voor groene ontmoetingsplekken. Volgens dit artikel tonen studies aan dat mensen gelukkiger en gezonder zijn als ze de moeite doen om meer te bewegen en in contact te komen met de natuur. In een stedelijke context zouden eenvoudige ingrepen in de publieke ruimte, die ons op een positieve manier met de buurt verbinden, daarbij kunnen helpen. Tip 5 ‘Creëer meer open ruimte’ houdt dan ook in dat alle bewoners op wandelafstand van hun huis toegang zouden moeten hebben tot publieke ruimte – of andere voorzieningen – zodat ze de kans krijgen met hun buren te praten en voor elkaar te zorgen. Dat versterkt het gemeenschapsgevoelen. Die plekken moeten zo aangelegd zijn dat ze een meerwaarde zijn voor mens en dier. Als mensen zich ergens thuis voelen, zijn ze sneller geneigd een positieve houding aan te nemen tegenover hun omgeving en hun buren.
Zouden er parallellen te trekken zijn voor de buurten in een landelijke omgeving? Zo is er in Everbeek-Boven achter de kerk een natuurspeeltuin ingericht van en voor de buurt. Op de participatierondrit in juni waren we er met Dorp Dynamiek te gast. In welke mate een dergelijke ontmoetingsplek ook de inwoners in een landelijke omgeving gelukkiger maakt, zou de moeite zijn om te ontdekken. Bovendien is het geweten dat participatietrajecten rond dergelijke specifieke cases op enthousiasme kunnen rekenen bij de burger.
De Provincie tracht nu met de oproep ‘Trek het landschap je dorp in! (deze oproep kadert in het LEADER-project ‘Vandaag werken aan de dorpen van morgen’ in de Vlaamse Ardennen) ideeën te ondersteunen die tegelijkertijd inzetten op meer ontmoeten, meer participatie en meer landschap. Het landschap bepaalt mee de identiteit van een dorp, maar de link tussen landschap en dorp is vaak verdwenen. Landschap en dorp terug sterker met elkaar verbinden en er in samenspraak met de buurt nieuwe ontmoetingsplekken creëren, zou kernen versterken. De resultaten hiervan zijn voor volgende zomer.
Christel Van Bortel, verantwoordelijke dorpen, Provincie Oost-Vlaanderen